Hơn nữa, chúng sanh do nghiệp dẫn vào luân hồi chịu các khổ đau. Người tu muốn thoát ly sanh tử, phải biết dừng và chuyển nghiệp. Muốn dừng, chuyển nghiệp, hàng phục vọng tưởng phiền não thì không tìm đâu xa, chỉ ngay hiện tướng của vọng tưởng tạo nghiệp để hàng phục, dừng và chuyển.

Cho thấy, vọng tưởng ai cũng có, là biểu trưng cho tất cả chúng sanh, ai tu cũng phải hàng phục vọng tưởng. Do đó, một trong những phương pháp hành trì mà Hòa thượng Tông chủ Thiền phái Trúc Lâm hướng dẫn Thiền sinh ứng dụng công phu là Tri Vọng.

2. TRI VỌNG CÓ PHẢI NHƯ VỚT BỌT LẤY NƯỚC?

a) Thế nào là Tri vọng?

Theo lời Hòa thượng Tông chủ dạy, chúng ta có thể hiểu một cách vắn tắt về Pháp Tri Vọng:

Khi tọa thiền, hành giả ngồi yên, tỉnh giác. Nếu có niệm khởi thì biết nó là huyễn hóa, không theo chứ không đuổi dẹp gì cả. Khi thuần thục, tâm lắng lặng, không khởi nhưng tự sáng biết rõ ràng. Lúc này hành giả sẽ thấy rõ chơn và vọng đều từ một thể của tự tánh, như sóng và nước tuy khác, nhưng đồng một tánh ướt.

Qua lời ngài dạy, chúng ta có thể nhận ra các điểm nổi bật căn bản để áp dụng pháp Tri vọng vào công phu tu tập như sau:

-   Không đối trị

Không phải chỉ, cũng không phải quán. Bởi chỉ là có làm gì đó cho vọng tưởng dừng lại; quán là quán chiếu để vọng tan biến hết đi. Hai cách này chỉ là phương pháp bổ trợ cho những hành giả còn nặng về một tập nghiệp nào đó, cần áp dụng để đối trị. Do vậy, chưa khế với yếu diệu trong lời dạy về pháp Tri vọng, bởi cả hai còn can thiệp trên vọng. Hành giả đã sẵn sàng cho việc tu tập thiền, dụng công pháp Tri vọng thì không dụng tâm trong tạo tác như vậy, sẽ không khế hợp tự tánh vô sanh, khó tiến đạo.

-   Không tạo tác

Không cần khởi “cái biết” để biết. Không biết về, biết theo như đếm vọng tưởng. Không cần dứt trừ vọng tưởng.

-  Chỉ dùng trí tuệ thấu suốt vọng niệm không thật.

-  Không theo vọng tưởng.

-  Sống bằng bản tâm chân thật lặng mà sáng biết.

Thực hành được như vậy là đang dụng công pháp Tri vọng một cách đúng đắn, không sai lệch. Và như thế, pháp Tri vọng không phải trừ dẹp vọng tưởng. Chỉ là ngay đây khéo thầm nhận tự tánh; hoặc là hướng tự tánh để hàng phục vọng tưởng, nhận lại tánh chân.

b)  Quyết nghi

Có suy nghĩ cho rằng, pháp Tri vọng (Biết vọng không theo) giống như vớt bọt để lấy nước. Bọt do nước biến hiện, nếu vớt hết bọt thì lấy nước ở đâu?

Như phần khái quát đã nêu ở trên, pháp Tri vọng không phải dẹp trừ hay xua đuổi vọng tưởng. Do đó, hành giả thực hành pháp này một cách đúng đắn, sẽ không giống với việc vớt bọt lấy nước.

c)   Nên học hiểu thông suốt để dụng công tu tập

Chưa học kỹ, chưa dụng công, chắc chắn sẽ chưa có kinh nghiệm, chưa cảm nhận được kết quả. Như vậy có nghĩa là chưa suốt thông pháp Tri vọng. Bởi dù có học hiểu mà chưa có thời gian dài để dụng công thì cũng không thể hiểu thông được. Nếu chưa biết hoặc biết chưa tới mà nhận định thì pháp Tri vọng kia cũng chỉ là do bản thân tự quy ước và đặt ra theo tư duy cá nhân rồi tự suy luận theo cách của mình, để tự mình làm cho mình lầm; chứ không đúng với pháp Tri vọng mà Hòa thượng Tông chủ đã dạy. Bằng một thái độ nghiêm túc, bằng một tâm sáng suốt, quyết chí thiết tha tu học, từ đó học kỹ và thông suốt để dụng công, mới mang lại nhiều lợi lạc.

d)  Không nhầm lẫn giữa bọt và nước – Vọng và chân.

Sóng do nước biến thành. Tương tự, vọng tưởng từ tự tâm biến hiện. Tuy nhiên, nước thì hay chở thuyền; còn sóng thì lật úp thuyền. Cũng vậy, chân tâm thì đưa chúng ta đến an lạc, giải thoát. Vọng tâm thì đẩy chúng sanh vào sanh tử khổ đau. Do vậy, không nên lầm nhận bọt làm nước. Cũng vậy, không lầm nhận vọng làm chân.

3.  KHÉO DỤNG CÔNG

a)   Khéo nhận tánh chân

Nếu khéo nhận, sẽ thấy ra rất rõ, đang khi vọng tưởng, tánh này không thiếu vắng. Vì tánh này luôn sẵn đủ cho nên mới biết đang có vọng tưởng hoặc không vọng tưởng. Ai cũng sẵn đủ tâm tánh bất động và rạng ngời ấy, nhưng hiện tại chúng ta còn bị các vọng chi phối, bởi chưa khéo nhận lại. Nếu hành giả tu hành, khéo thầm nhận lại bản tâm thì vọng còn hay hết, đều không can hệ, mà chỉ sống bằng tánh giác sáng chính mình. Khi công phu thuần thục, đắc lực, vọng tưởng tự mất lực chi phối, chúng ta sẽ thấy mọi thứ trở nên trong lặng, bình thường, trong tâm vui nhẹ nhưng sâu lắng. Thời tiết nhân duyên chín muồi, tánh này bùng vỡ, vọng tưởng tự dứt bặt.

b)  Nghỉ ngơi ngay tánh chân

Giữa trường đời xuôi ngược dọc ngang, có lúc khiến mệt nhoài, bất lực, chúng ta đã đối diện như thế nào?

Ngài Tuệ Trung Thượng Sĩ nói: “Mệt thì ngủ chút chừ nơi chẳng quê hương”. Là quê hương, nhưng không phải có nơi chốn mà bàng bạc, trùm khắp, tức chỉ cho chân tâm Phật tánh nơi mỗi người. Ở đây, Thượng Sĩ nói, trên đường đời, trong cuộc đời, những lúc nhọc nhằn quá mức, nên trở lại tự tánh chính mình thì tất cả tự tan biến, an lạc. Cụ thể, hành giả khéo lặng xuống, mất hút các tướng mà không mê thì liền đó tâm thể sáng rỡ, lạc an. Không cần hết mệt (nhọc nhằn); cũng chẳng phải muốn còn mệt. Chẳng khởi tâm mong qua nhanh; cũng chẳng phải muốn nỗi đau còn mãi. Chỉ là ngay đó lặng xuống, liền an, liền đó được ngơi nghỉ tuyệt đối.

Sơ Tổ Trúc Lâm nói:

“Gìn tính sáng tính mới hầu an,

Nén niềm vọng niềm dừng chẳng thác”.

Tổ dạy, luôn gìn giữ công phu, luôn sống bằng tự tánh chân thật chính mình thì chúng ta mới được an ổn thực sự. Buông vọng niệm thì niệm sẽ có lúc dừng, tự tánh hiện tiền, các vọng dứt bặt. Cho thấy, chỉ có tánh này mới cho chúng ta an ổn tuyệt đối. Ngoài ra, khác đi, chỉ mang tính tạm thời, vì tất cả đều còn trong tạo tác sanh diệt. Và sự thật, cái sanh diệt không thể điều trị, tiêu dung được cái sanh diệt, mà chỉ trở lại tâm tánh vô sanh thì các thứ sanh diệt tự thanh tịnh, lặng trong.

c)  Không còn ngán ngại sanh tử

Vịnh Vân Yên Tự Phú, Tam Tổ Huyền Quang nói:

“Cốc được tính ta nên Bụt thực,

Ngại chi non nước cảnh đường xa”.

Một khi đã nhận lại tánh Phật chính mình rồi, tâm hành giả vô cùng lạc an. Dù vô lượng kiếp trôi lăn, tất cả ngang đây đều không còn giá trị. Và vòng luân hồi cho dù có bao nhiêu, cũng không còn thấy là xa xôi diệu vợi nữa. Bởi lúc này, sống là tu, tu là nhẹ nhàng hoan hỷ, sống là vui, không còn mong ngóng một điều gì đó ở đâu xa để phải cảm thấy nhọc nhằn, mệt mỏi.

4. KẾT LUẬN

Công phu tu tập chỉ nằm trong yếu diệu chuyển vọng về chân. Với hành giả chưa ngộ, việc hạ thủ công phu chỉ vỏn vẹn trong mấy ý chính: Không khởi cái biết để biết về hay biết theo vọng tưởng. Không can thiệp trên vọng tưởng và các tướng. Chỉ là khéo mất hút các tướng mà không mê thì lúc này, muốn không biết cũng không được; liền đó, tánh mình tự sáng biết. Hằng ngày, trên mọi sinh hoạt, khéo nhận thẳng tánh sáng biết ấy thì tự khế hợp thể tánh vô sanh. Theo thời gian, công phu sẽ đắc lực, chín muồi, tâm tánh tự bùng vỡ, các vọng tự dứt bặt. Khéo dụng tâm, mới hay ra Phật pháp là chân thật, đã sẵn trước mắt lâu rồi.

 

KNOWING ILLUSION: IS IT LIKE SKIMMING FOAM TO GET WATER?

1. INTRODUCTION

Every sentient being harbours thoughts — known as illusory thoughts (vọng tưởng). They are present here and now, and one is always amidst, and continually facing countless illusory thoughts. If one fails to recognise them and subdue them, they will become dominant — causing tension, clouding wisdom, and leading to karmic activity and the suffering of cyclic existence (samsāra). Even seasoned practitioners, if unskilful in their application, may remain caught within the realm of illusion — exerting diligent effort yet failing to transcend it, striving strenuously yet with aspirations left unfulfilled.

In essence, the spiritual path comes down to one of two things: either subduing illusory thoughts and mental afflictions, or directly awakening to the True Mind (sudden awakening).

For those who attain sudden awakening, illusory thoughts and afflictions cease naturally. For those who have not yet awakened, they must still live with illusory thoughts and subdue them through diligent practice.

Moreover, all beings are carried by karma into the cycle of birth and death undergoing various forms of suffering. To transcend this cycle, karma must be ceased and transformed. To cease and transform karma, to subdue illusory thoughts and afflictions, one need not search elsewhere — it is right at the very arising of these karmic-creating illusory thoughts that one must skilfully subdue, cease, and transform them.

Thus, illusory thoughts are common to all. All Buddhist practitioners must ultimately subdue illusory thoughts. Therefore, one of the methods of practice taught by the Patriarch of the Trúc Lâm Zen School — and recommended for practitioners to apply in their training — is Knowing Illusion (Tri Vọng).

2. IS KNOWING ILLUSION LIKE SKIMMING FOAM TO OBTAIN WATER?

a. What is Knowing Illusion?

According to the teaching of the Most Venerable Patriarch, we may  briefly understand the method of Knowing Illusion (Tri Vọng) as follows:

When sitting in meditation, the practitioner remains still and aware. If a thought arises, one recognises it as illusory — not following it, yet not suppressing or chasing it away.

As the practice matures, the mind settles into stillness, with no arising — and yet, there remains a natural, clear awareness. At this stage, the practitioner directly sees that both truth and illusion arise from the same essence of the Inherent Nature — just as wave and water, though different in appearance, share the same wet nature.

Through the Master’s words, we can discern several essential points to apply the method of Knowing Illusion (Tri vọng) in our practice, as follows:

-   No Counteracting

Knowing Illusion (Tri vọng) is neither the act of ceasing (chỉ) nor of contemplating (quán).

To cease, in this sense, implies an effort to make delusive thoughts come to a halt. To contemplate refers to the act of insightful contemplation (quán chiếu) to cause all illusory thoughts or feelings (vọng) to dissolve.

These two methods are merely supportive methods, intended for practitioners who are still heavily bound by certain habitual tendencies and thus require counteracting methods of remedy. Thus, such approaches have yet to accord with the subtle essence of the teaching on the method of Knowing Illusion, for both still involve interference with illusion. 

A practitioner who is ready for Zen training and the application of the Knowing Illusion method does not engage the mind in such goal-oriented contrivances (tạo tác). Doing so would not accord with the Unborn Nature and would hinder progress on the Path.

- No Contrivances (Không tạo tác)

There is no need to initiate a “knowing” in order to know. Also, knowing is not a knowing about, nor a knowing that chases after illusions, such as counting or tracking thoughts. There is no need to eliminate or destroy illusory thoughts either.

- Simply allow your innate intelligence to clearly see the illusory nature of thoughts.

-  Do not follow after illusory thoughts.

-  Abides in the True Mind — silent yet brightly aware.

To practise in this way is to be applying the method of Knowing Illusion (Tri vọng) correctly, without deviation. Thus, the Knowing Illusion method is not about suppressing or eradicating illusory thoughts. Rather, it is the subtle and silent realisation of the True Nature right here and now; or else, turning toward this inherent nature to subdue illusion and reclaim one’s True Nature.

b. Resolving Doubt

Some think that Knowing Illusion (Tri vọng) is like skimming away the foam to obtain water?  But foam is made of water — so if we remove all the foam, what is left of water to obtain?

As summarised above, Knowing Illusion (Tri vọng) is not about suppressing or driving away illusory thoughts. Therefore, a practitioner who applies this method correctly will not be like one trying to obtain up water by skimming off foam.

c. Thorough Learning and Understanding Before Practice:

Without thorough learning and consistent practice, one will certainly lack firsthand experience and will not yet perceive the results. This means the method of Knowing Illusion (Tri vọng) has not yet been truly learnt. For even if one has studied to some extent, without a long period of devoted application, true understanding cannot be attained.

If one does not know, or only knows partially, and yet forms conclusions, then one’s understanding of Knowing Illusion (Tri vọng) becomes merely a personal interpretation — derived from individual reasoning and assumptions. In this way, one deceives oneself. Such a view does not reflect the true method of Knowing Illusion (Tri vọng) as taught by the Most Venerable Patriarch.

Only with a sincere attitude, a clear mind, and a deep, earnest resolve can one thoroughly learn, understand, and apply the practice — thereby bringing forth great benefit.

d.Do Not Confuse Foam with Water — Illusion with Truth

Waves are formed from water. Likewise, illusory thoughts arise from the True Mind. However, while water can carry a boat, waves may overturn it. In the same way, the True Mind leads us to peace, joy, and liberation, whereas the deluded mind drives sentient beings into the suffering of birth and death.

Therefore, one must not mistake foam for water—nor illusion (vọng) for truth (chân).

3. SKILLFUL ENGAGEMENT IN PRACTICE

a.Subtle Recognition and Abiding in the True Nature

If one is skilful in discerning, one will clearly see that even amidst delusive thoughts, this nature is never absent. Because this nature is ever-present, one is able to know whether delusive thoughts are arising or not. Everyone inherently is — this ever immovable, radiant mind-nature — yet at present, we remain under the influence of illusions, simply because we have not yet truly recognised it.

If the practitioner, in their cultivation, subtly recognises the True Mind, then whether thoughts arise or not is no longer of consequence — one simply abides in one’s own luminous awareness. As the practice deepens and gains strength, illusory thoughts naturally lose their power to influence. One will find all things become still, serene, but ordinary. The heart is quietly joyful resting in deep peace.

When the right conditions ripen, this nature will suddenly break open and manifest — all illusory thoughts will then naturally cease entirely.

b.Resting in the True Nature

Amid the constant flow and turbulence of worldly life — its crisscrossing paths and endless demands — there come times when we feel utterly exhausted and powerless. In such moments, how have we faced it?

Venerable Tuệ Trung Thượng Sĩ once said:

“When tired, rest for a while in the place of no homeland.”

The place of no homeland is indeed a homeland, yet not one bound by location. It is all-pervading and all-encompassing. This place is the True Mind — the Buddha Nature inherent in every being. Here, Thượng Sĩ teaches that in the midst of life’s weariness, when burdens become overwhelming, we ought to return — return to our own true nature. In doing so, all will naturally dissolve into peace and joy.

In clear terms, when the practitioner subtly let go into stillness — letting all mental formations dissolve without falling into delusion — the mind’s luminous essence will shine forth, serene and joyful. There is no need to wait for exhaustion to end; nor is there a wish for it to persist. One does not generate a thought to hasten the pain, nor cling to its presence. One simply sinks quietly into the moment — and then, there is peace. In that very moment, one finds complete rest.

The Founding Patriarch Trúc Lâm taught:

“Preserve the radiant nature — only then may peace abide;

Restrain the wandering thoughts — let them settle, without straying.”

The Patriarch instructs us to steadfastly uphold our inner practice, to live rooted in our true nature. Only then can we attain genuine peace. Let go of false thoughts, and in time they will come to rest. The true nature will manifest, and all illusions come to a complete end. This shows us that only this true nature can bring about absolute peace. Anything else is merely temporary — for all else remains within the realm of fabrication and arising-and-ceasing. In truth, that which itself bears the mark of arising and ceasing cannot resolve or transcend that which likewise bears the nature of arising and ceasing. Only by returning to the Unborn Mind — the mind free of fabrication — can all phenomena of birth and death naturally become pure and quiet in stillness.

c. No Longer Dreading Birth and Death

In Verses in Praise of Vân Yên Temple, the Third Patriarch Huyền Quang wrote:

“Knowing one’s true nature, one truly becomes Buddha;

What is there to fear in the long road of mountains and rivers?”

Once one has recognised and abides in their own Buddha-nature, the mind of the practitioner becomes deeply peaceful and joyful. Even after countless lifetimes of wandering through birth and death, none of it holds any significance any longer. The cycle of samsara — however unfathomably long — is no longer perceived as remote or burdensome.

For now, living itself is practice, and practice becomes light and joyful. Living is joyful. There is no longer any yearning for something distant, no more searching for peace elsewhere that brings struggle or weariness.

4.CONCLUSION

The essence of practice lies solely in the subtle art of departing from illusion and returning to truth. For those who have yet to awaken, true cultivation can be summed up in a few key principles:

Do not initiate a knowing that knows about, that follows after, objects. Such knowing is deluded, giving rise to delusive thoughts.

Do not interfere with thoughts or mental formations.

Simply let go of all mental traces subtly, without losing yourself in worldly things. In that very moment, even should one wish not to know, one cannot — for right then, one’s own nature naturally shines forth with clear knowing.

In daily life, amidst all activities, if one can subtly recognise and abide right in that luminous knowing nature, one naturally accords with that Unborn Essence. Over time, the practice will gather strength, ripen, and the mind-nature will suddenly burst open. All illusions and delusions will cease completely. By subtly mastering this mind, one realises that the Buddhadharma (Phật Pháp) — ever true — has always been right before one’s eyes.